Bệnh tiểu đường có cần bổ sung đường ?

Chế độ ăn đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát bệnh tiểu đường. Một chế độ ăn đảm bảo cung cấp dinh dưỡng, đủ về số lượng và chất lượng có thể cân bằng đường huyết, đảm bảo tình trạng cân bằng, an toàn khi bị bệnh tiểu đường. Bị bệnh tiểu đường nên ăn gì là điều mà bất cứ người bệnh nào cũng nên biết để bảo vệ và duy trì sức khỏe bản thân.

Tại Việt Nam, tỷ lệ bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường đang gia tăng một cách nhanh chóng, số bệnh nhân tăng gấp đôi trong vòng 10 năm. Năm 2017, số bệnh nhân đái tháo đường là 3.54 triệu người (khoảng 5.5% dân số), số bệnh nhân tiền tiểu đường (có rối loạn dung nạp glucose) là 4.79 triệu người (khoảng 7.4% dân số), nghĩa là cứ 7.5 người sẽ có 1 người mắc bệnh tiểu đường hoặc tiền tiểu đường. Dự đoán đến năm 2045, con số này sẽ tăng lên chiếm 7.7% tổng dân số.

Bệnh đái tháo đường là gì?

Đái tháo đường hay còn gọi là tiểu đường, là bệnh rối loạn chuyển hóa đặc trưng với biểu hiện lượng đường ở trong máu luôn ở mức cao hơn so với bình thường do cơ thể thiếu hụt về tiết insulin hoặc đề kháng với insulin hoặc cả 2, dẫn đến rối loạn quan trọng về chuyển hóa đường, đạm, mỡ, chất khoáng.

Khi mắc bệnh tiểu đường, bệnh nhân không thể tự chuyển hóa các chất bột đường từ các thực phẩm ăn vào hàng ngày để tạo ra năng lượng, lâu dần gây nên hiện tượng tăng dần lượng đường tích tụ trong máu. Nếu lượng đường trong máu luôn ở mức cao sẽ làm gia tăng các nguy cơ bệnh lý tim mạch, đồng thời gây tổn thương ở nhiều cơ quan bộ phận khác như thần kinh, mắt, thận và nhiều bệnh lý nghiêm trọng khác.

Hiệp hội Đái tháo đường Thế giới (IDF) cũng đưa ra những con số thống kê đáng chú ý về thực trạng bệnh tiểu đường trên toàn thế giới như sau:

Mỗi năm thế giới có khoảng 132.600 trẻ em được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường tuýp 1, chỉ tính riêng số trẻ em bị bệnh tiểu đường tuýp 1 trong độ tuổi 0 – 19 tuổi là hơn 1 triệu.
Hơn 21 triệu phụ nữ đang mang thai bị tăng đường huyết và dung nạp đường kém, chiếm tỷ lệ 1/6 tổng số phụ nữ mang thai.
Khoảng 2/3 số bệnh nhân tiểu đường là người cao tuổi, tuy nhiên, số bệnh nhân tiểu đường trẻ tuổi cũng không ngừng gia tăng.
Cứ 6 giây trôi qua sẽ có 1 người tử vong vì các biến chứng nguy hiểm của tiểu đường.
Năm 2017, số bệnh nhân tử vong do tiểu đường là 4 triệu người. Chi phí điều trị bệnh tiểu đường toàn thế giới là 727 tỷ đô la, trở thành gánh nặng của toàn thế giới.

Bệnh tiểu đường có 2 thể chính: tuýp 1, tuýp 2.

Dấu hiệu của bệnh tiểu đường

Các dấu hiệu nhận biết của bệnh tiểu đường thay đổi ít nhiều theo tuýp bệnh tiểu đường, đôi khi rất nhẹ, thậm chí không có triệu chứng rõ ràng khiến người bệnh khó phát hiện bản thân mắc bệnh, mãi đến khi bệnh có những biến chứng mới bắt đầu thăm khám và được điều trị.

Các triệu chứng, dấu hiệu bệnh tiểu đường ở mỗi người có thể khác nhau. Tuy nhiên, hầu hết người bệnh đều có một số biểu hiện triệu chứng chung như:

Thường xuyên cảm thấy đói và khát
Sụt cân
Đi tiểu thường xuyên
Nhìn mờ
Cực kỳ mệt mỏi
Các vết loét không lành

Ở nam giới, triệu chứng bệnh tiểu đường còn có thể bao gồm giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương (ED) và yếu cơ. Trong khi đó, dấu hiệu bệnh ở nữ giới sẽ có thêm nhiễm trùng đường tiết niệu, nhiễm nấm men ở đường sinh dục và da khô, ngứa

Nguyên nhân gây nên bệnh tiểu đường

Glucose là một chất cần thiết cho cơ thể có trong các thực phẩm ăn hàng ngày, đóng vai trò là nguồn năng lượng cho các tế bào và được dự trữ trong gan tạo thành glycogen.

Khi biếng ăn, lượng glucose trong máu sẽ hạ thấp, khiến gan sẽ ly giải những phân tử glycogen thành glucose để cân bằng lại lượng đường trong máu. Nhờ đó máu sẽ vận chuyển glucose đến các mô giúp hấp thụ glucose để cung cấp năng lượng cho các tế bào.

Nguyên nhân gây bệnh tiểu đường

Tuy nhiên, trong trường hợp các tế bào không hấp thụ glucose một cách trực tiếp mà cần đến sự hỗ trợ của insulin (hormone sản xuất bởi tuyến tụy) sẽ khiến glucose được hấp thụ vào tế bào, giảm nồng độ glucose trong máu. Lâu dần sẽ khiến đường huyết giảm, đồng thời khi đó tuyến tụy cũng giảm sản xuất insulin.

Có thể thấy, quá trình trao đổi chất bất thường sẽ khiến glucose không thể đi vào tế bào và cung cấp năng lượng cho cơ thể, kết quả là lượng đường vẫn còn tồn đọng trong máu. Sự mất cân bằng này tích lũy kéo dài qua thời gian sẽ khiến lượng đường trong máu tăng cao.

Một số yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến tiểu đường gồm:

Tiền sử gia đình có bố mẹ, anh chị em ruột, con mắc bệnh tiểu đường.
Tiền sử bản thân từng bị tiểu đường thai kỳ.
Tiền sử bệnh tim mạch do xơ vữa động mạch
Tăng huyết áp.
Ít hoạt động thể lực
Thừa cân, béo phì.
Bị rối loạn dung nạp đường hay rối loạn đường huyết đói
Phụ nữ bị hội chứng buồng trứng đa nang

Phòng ngừa bệnh tiểu đường

Chế độ ăn uống

Chế độ ăn uống đóng vai trò cực kỳ quan trọng, giúp bệnh nhân tiểu đường kiểm soát bệnh.
Nguyên tắc cơ bản trong chế độ ăn bệnh tiểu đường: đảm bảo cung cấp đủ dinh dưỡng, không làm tăng đường huyết nhiều sau ăn, không làm hạ đường huyết sau bữa ăn nhằm duy trì hoạt động thể lực bình thường và duy trì cân nặng hợp lý.
Cân bằng tỷ lệ carbohydrate, protein và chất béo; bổ sung những loại thực phẩm giàu dinh dưỡng, ít chất béo và calo như rau củ, trái cây, các loại ngũ cốc nguyên hạt; theo dõi đường huyết sau bữa ăn…

Vận động

Việc vận động không chỉ giúp giảm chỉ số đường huyết, duy trì cân nặng ở mức ổn định mà còn giúp giảm nguy cơ bệnh tim mạch…
Khuyến cáo bệnh nhân tiểu đường tập thể dục thể thao ít nhất 5 ngày mỗi tuần với thời gian tập 30 phút mỗi ngày.

Người bệnh tiểu đường nên ăn gì và kiêng gì?

Dưới đây là một số mẹo giảm lượng đường trung bình mỗi tháng:

Nên ăn trái cây thay vì uống nước ép, dù là đường tự nhiên nhưng chúng không có chất xơ nên đường huyết tăng nhanh đột ngột.
Dùng nước lọc, thức uống không có vị ngọt.
Dùng nước ép từ quả mọng (nho, nhãn, chôm chôm…) để tạo vị ngọt cho sữa, sữa chua… thay vì thêm đường hay sữa đặc, sữa tươi có đường.
Nếu bạn chọn thưởng thức món ăn yêu thích có nhiều đường, hãy tập ăn một phần nhỏ hơn bình thường, nhai chậm.
Ăn đa dạng thực phẩm: rau, trái cây, ngũ cốc và sữa ít chất béo, để có được lượng dinh dưỡng cân bằng, giúp cơ thể lâu đói.
Hạn chế dùng các loại thực phẩm chế biến sẵn, các món ăn hầm nhừ vì chúng chứa nhiều đường bổ sung, đồng thời, khi nào cơ thể, đường hấp thụ ngay nên khiến đường huyết tăng nhanh.
Hạn chế ăn gạo trắng, bánh mì, miến, bột sắn dây, các loại củ nướng
Hạn chế các thực phẩm chứa chất béo bão hòa, nhiều cholesterol gây nguy cơ tăng bệnh tim mạch, không tốt cho sức khỏe nói chung và người bệnh tiểu đường nói riêng.
Người bệnh tiểu đường không nên ăn thịt lợn mỡ, phủ tạng động vật, da của gia cầm, kem tươi, dầu dừa, các loại bánh kẹo ngọt, mứt, sirô, các loại nước có ga…
Hạn chế tối đa các loại hoa quả sấy khô, mứt hoa quả… bởi loại này chứa một lượng đường rất cao, không hề tốt cho sức khỏe người bệnh.

Điều trị bệnh tiểu đường

Hiện nay có rất nhiều phương pháp điều trị bệnh tiểu đường. Trong đó, việc điều chỉnh chế độ ăn uống hàng ngày cùng với thiết lập chế độ thể dục thể thao hợp lý kết hợp theo dõi tình trạng bệnh lý thường xuyên là những việc làm quan trọng nhất mặc dù ở thể bệnh nào.

Ở thể tiểu đường tuýp 1, bệnh nhân được chỉ định dùng insulin trong suốt quãng đời còn lại vì cơ thể đã không còn khả năng tự sản xuất insulin.

Ở thể tiểu đường tuýp 2, nếu bệnh nhân không cải thiện được tình trạng tăng lượng đường trong máu bằng chế độ dinh dưỡng và tập luyện thể dục hàng ngày, bệnh nhân có thể sử dụng thuốc điều trị tiểu đường dạng uống hoặc tiêm để ổn định lượng đường trong máu.

Để bệnh không tiến triển nặng, bệnh nhân tiểu đường cần có kế hoạch theo dõi lượng carbohydrate, cũng như hạn chế sử dụng các loại thực phẩm chế biến sẵn, ít chất xơ; nên ăn nhiều rau xanh, các loại thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp.

Chế độ ăn hợp lý sẽ giúp người bệnh ổn định mức đường huyết và giảm được liều lượng thuốc đang sử dụng, có khả năng ngăn chặn các biến chứng tiểu đường gây ra và kéo dài tuổi thọ.

Cần lưu ý rằng, người bệnh tiểu đường nên tiêu thụ khoảng 200 – 225g carbohydrate mỗi ngày. Có cùng một lượng carbs trong mỗi bữa ăn sẽ có tác dụng ổn định đường huyết của người bệnh trong suốt cả ngày. Có 3 loại carbohydrate chính trong thực phẩm là tinh bột, đường và chất xơ.

Đường có quan trọng với người bệnh tiểu đường?

Người bệnh tiểu đường lo lắng rằng ăn đường sẽ khiến bệnh trầm trọng hơn. Thực tế, tế bào cần một số loại đường để hoạt động; trong đó đường glucose là nguồn nhiên liệu quan trọng cho cơ thể và não bộ. Do đó, dù bị tiểu đường, người bệnh cũng không thể ngừng ăn thực phẩm chứa đường.

Bởi khi điều trị bệnh lý bằng insulin, cơ thể có thể gặp tình trạng hạ đường huyết. Lúc này, việc sử dụng đường lại giúp cơ thể cân bằng và duy trì ổn định lượng đường huyết.

Đường trong cơ thể một phần đến từ carbohydrate. Sau khi vào cơ thể, chúng sẽ phân hủy thành glucose, tạo ra năng lượng cho tế bào. Carbohydrate đơn giản như kẹo hoặc trái cây bị phân hủy nhanh chóng, đưa một lượng đường nhanh chóng vào máu. Các loại carbohydrate phức tạp hơn như: cơm, bún, phở, miến… phân hủy chậm hơn và cung cấp một lượng đường ổn định hơn theo thời gian.

Ở người bình thường, tuyến tụy sẽ sản xuất insulin chuyển lượng đường ra khỏi máu và đưa vào tế bào sử dụng làm nhiên liệu cho hoạt động sống. Nếu bị tiểu đường, tuyến tụy không sản xuất đủ hoặc tế bào sử dụng insulin không hiệu quả (còn gọi là kháng insuline). Đây là nguyên nhân khiến đường tích tụ trong máu, làm tổn thương các mạch máu và gây ra các biến chứng lên tim, mạch máu, thận, mắt…

Ăn quá nhiều đường làm tăng đường huyết gây biến chứng. Nhưng bị tiểu đường không có nghĩa không được ăn đường nữa.

Việc kiêng đồ ăn còn mang lại ý nghĩa tiêu cực, gây thiếu chất, thiếu năng lượng cần thiết. Nếu kiêng hoa quả ngọt thì sẽ mất một số vitamin, khoáng chất, chất xơ và yếu tố vi lượng. Sự mất cân đối này có thể gây bệnh lý. Đường (gluco) chuyển hoá và duy trì hoạt động sống. Kiêng đường nhiều sẽ khiến cơ thể thiếu năng lượng, và điều này rất nguy hiểm.

Khi dùng đường, người bệnh phải biết các loại đường ẩn và chúng chứa bao nhiêu calo. Nên đọc thành phần dinh dưỡng trên nhãn thực phẩm, chọn carbs nhiều chất xơ, ít đường để kiểm soát đường huyết. Nếu quá thèm ngọt, bạn có thể ăn một ít món có vị ngọt vừa phải như: sơ ri, bưởi, cam; nếu quá thèm chè, có thể ăn 1- 2 muỗng nhỏ.

Các loại đường ẩn trong thực phẩm nên dùng cho người tiểu đường

Các loại đường được sử dụng hàng ngày:

Đường tự nhiên là hợp chất có thể tìm thấy trong hoa quả, rau củ hay các sản phẩm từ sữa.
Con người sử dụng đường để cho thêm vào các món ăn, loại đường này được gọi là đường tự do và thường được tìm thấy trong mật ong, siro, nước ép hoa quả nguyên chất.
Các loại đường tinh luyện thường có trong nước ngọt, bánh kẹo, nước sốt.

Ngay cả khi bạn “sành” về đọc nhãn thực phẩm cũng khó nhận ra có bao nhiêu đường ẩn trong thực phẩm đóng gói, bởi đường có thể được dùng bằng nhiều tên gọi khác nhau. Đây là một số tên đương cần lưu ý trên nhãn thực phẩm người bệnh cần đọc kỹ: mật ong, xi rô, glucose, fructose, maltose, sucrose.: sirô bắp (nhiều đường fructose), mật ong, fructose, maltose, mật đường, sucrose…

Các loại đường khác nhau đều ảnh hưởng ít nhiều đến lượng đường trong máu. Bởi cơ thể không phân biệt loại đường nào tốt hay xấu, chúng đều hấp thụ gây tăng đường huyết.

Đường tự nhiên không hẳn tốt hơn đường đã qua chế biến nếu người bệnh lạm dụng trên thực phẩm.

Cả đường tự nhiên và đường đã qua chế biến (đường tinh luyện) đều được chia thành glucose và fructose. Glucose cung cấp năng lượng cho mọi tế bào của cơ thể. Fructose được chuyển hóa bởi gan thành một loại chất béo trung tính có thể làm tăng đề kháng insulin và kích thích sản xuất nhiều insulin hơn. Về lâu dài, tác động này có thể gây ra gan nhiễm mỡ và các biến chứng khác.

Mức đường trong máu còn bị ảnh hưởng bởi carbohydrate phức tạp (tinh bột) và carbohydrate đơn giản (đường). Hiệp hội Đái tháo đường Mỹ khuyến cáo những người mắc bệnh tiểu đường nên ăn các loại carbohydrate có chỉ số đường huyết (GI) thấp hoặc trung bình như rau tươi, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu.

Trái cây tươi cũng có thể thêm vào chế độ ăn kiêng tốt cho bệnh tiểu đường nhưng nên hạn chế vì chứa nhiều đường tự nhiên. Ngay cả khi bạn uống nước trái cây không thêm đường thì lượng đường trong nước trái cây hoặc sinh tố cũng có thể tác động đến đường huyết tương tự như một lon nước ngọt.

Người bệnh tiểu đường nên ăn bao nhiêu đường mỗi ngày?

Hiệp hội Tim mạch Mỹ (AHA) lại đưa ra giới hạn lượng đường hàng ngày cho bệnh nhân tiểu đường cụ thể:

Đàn ông cần 36-gram (khoảng 9 muỗng cà phê, tổng cộng 150 calo)
Phụ nữ cần 25-gram (6 muỗng cà phê, tổng cộng 100 calo)
Trẻ em từ 2-18 tuổi tiêu thụ dưới 24-gram (6 thìa cà phê, tổng cộng 100 calo)
Và trẻ em dưới 2 tuổi được khuyến cáo không thêm đường.

Với những thông tin về chế độ ăn cho người bệnh tiểu đường ở trên, hy vọng sẽ giúp người bệnh có thể lựa chọn những thực phẩm phù hợp cho một sức khỏe ổn định nhất.

BLOG